GDS Bahçeşehir Üniversitesi Sağlık Yönetimi Bölüm Başkanı Yrd. Doç. Dr. Haluk Şengün’ün “Sağlıkta Pozitif Yönetim” çıktı. Yeni nesil sağlık yöneticilerinin anayasası olarak anılmaya başlayan kitap, pozitif yönetim ilkelerini sağlık sektörüne uyarlayarak sistemdeki birçok sorunun çözülmesi yönünde yardımcı kaynak olmayı hedefliyor.
Yrd. Doç. Dr. Haluk Şengün ile yeni kitabını ve sağlık sektöründeki olası pozitif değişime nasıl katkı sağlayacağını konuştuk.
H.Ş: Pozitifin gücü nereden geliyor ?
H.Ş: Tüm canlı sistemlerde negatif enerjiden uzaklaşma ve pozitif enerjiye yönelme eğilimi vardır. Başka bir ifadeyle canlandırıcı olana yönelim. İnsanlar da doğadaki diğer biyolojik sistemler gibi, pozitife karşı içgüdüsel eğilimler sergilerler. İnsanlı sistemler olan kurumlardaysa pozitife içgüdüsel eğilim sergilerler.
İnsanlar ve kurumlar doğal olarak pozitif yönelimli yani…
H.Ş: Kesinlikle… İnsanlar pozitif uyarıcıları aramak ve negatif uyarıcılardan kaçmak eğilimindedirler. Öyle ki insanlar yaşadığı olayların dörtte üçünü pozitif olarak tanımlar. Dilde pozitif sözcüklerin, negatif karşıtlarından ortalama 150 yıl daha önce kullanılmaya başlandığı etimolojik araştırmalar ile kanıtlanmıştır. Örneğin “daha iyi” ifadesi dilimize “daha kötü” ifadesinden önce yerleşmiştir. Gün boyunca aklımızdan geçen düşüncelerin çoğu pozitiftir. Sonuçta insan pozitife meyillidir. Bu da doğal bir insani yatkınlıktır.
Peki insanlar neden hep negatif durumlarla uğraşıyorlar?
H.Ş: Çünkü kişiler kendi varlıklarını tehdit eden uyarıcılara daha hızlı ve güçlü tepkiler verirler. Bu yüzden tepkisel yaklaşımlarda negatif, pozitifin üzerinde üstünlük kurmayı başarabilir.
Yönetim alanında pozitifin yerine negatif kavramlara daha fazla önem verilmiş. Peki bu söylediklerinizi yönetim alanına uyarlarsak…
Yönetim alanında da benzer biçimde pozitifin yerine negatif kavramlara daha fazla önem verilmiştir. Örneğin araştırmacılar umut ve dayanıklılık yerine stresi ve sıklıkla tükenmişliği incelemişlerdir. Pozitif psikoloji alanında pozitif/negatif yayın oranı yaklaşık 375’e 1’dir. Bu eğilimin olumsuz yöne olması tıpkı gündelik yaşamda olduğu gibi, tehdit ve sorunların bir biçimde daha çok dikkat çekiyor olmasına bağlanabilir. Sorunlar; hemen müdahale edilmesi gereken, dolayısı ile aciliyet algısı oluşturan bir yapıya sahiptir.
“Sağlıkta Pozitif Yönetim” kitabını yazmaya ne zaman karar verdiniz?
H.Ş: Pozitif psikoloji 1998 yılında doğdu. Ben de 1998’den bu yana yayınları takip ediyorum. İlk kez 2014 yılında PsikoHayat dergisine yazdığım “Mutluluk İlminde İpuçları Notalarla Yazılır” isimli makalemle de kitap yazma fikri aklıma düştü.
Neyin yanlış olduğuna değil, neyin doğru olduğuna vurgu yapar. Her şeyin başlangıcı pozitif psikoloji mi? Nedir bu pozitif psikoloji?
H.Ş: Pozitif psikoloji; Bireylerde neyin yanlış olduğuna değil, neyin doğru olduğuna vurgu yapan, yeni bir psikoloji akımıdır. Pozitif psikoloji hareketi geleneksel sorun çözme odaklı psikolojinin insanın zayıf yönlerine yaptığı vurguya karşılık, önleyici doğasıyla kişinin güçlü yönlerine odaklanır. Bu bakış açısı mutluluğun kavramsal yapısını oluşturan iyimserlik ve iyilik hali gibi konulara araştırmacıların ilgisini artırarak popülerlik kazandırmıştır. Pozitif psikoloji; iyi oluş, mutluluk, akış, kişisel güçlü yanlar, bilgelik, yaratıcılık, hayal gücü ile pozitif grup ve kuruluşların özelliklerine odaklanır.
Kitabınızda pozitif psikolojinin kökenlerini Mevlana’ya dayandırdığınızı görüyoruz.
H.Ş: Evet. Hoşgörünün koşulsuz kabulünün sembolü olan ve yolu her daim insan sevgisinden geçen Mevlana’nın öğretileriyle adeta mutluluk ilminin temellerini asırlar öncesinden attığını görürüz. Pozitif psikolojinin değerlerini sistematize ederek anlatan Mevlana’nın eserleri A.B.D de “Rumi Meditasyon” olarak kabul görmüş ve en çok satan kitaplar listesinde yerini almıştır. Sadece kadim metinleriyle değil, Mevlevihanelerden yükselen musikisiyle mutluluk ve kardeşliği asırlarca etrafına yaymış ve oluşturduğu olumlu atmosferle pozitif psikolojinin değerlerini günümüze taşımıştır.
Günümüzde empati kurmak daha da zorlaştı. Son günlerde hasta doktor ilişkilerinin hiç olmadığı kadar bozulduğunu hoşgörün yerini şiddetin aldığını görüyoruz. Pozitif psikolojiye daha çok ihtiyacımız var gibi…
H.Ş: Hasta ve doktor ilişkilerinin bozulması ve şiddet sağlık hizmetleri sunumunda ciddi anlamda olumsuz sonuçları da beraberinde getirdi. Sağlık kurumu çalışanları zaten fedakarlık ve emek gerektiren bir işe sahip oldukları için özellikle günümüzde ekstra bir yük almak ve empati kurmak çoğu zaman olması gerekenden daha zor bir hal almaya başladı. Oysa kültürümüzün hoşgörü, bilgiye saygı, hatalarda kör, iyilikler ve güzelliklerle övmeyi içinde barındıran pozitif yönelimli bir yapısı vardır. Aslında pozitif psikolojinin temel değerleri yıllardır, Anadolu harcında yoğrularak, bilinçaltımıza ve benliğimize işlemiştir.
Her türlü pozitif yaklaşımın ortak paydası pozitif psikoloji. Sağlıkta pozitif yönetim nedir? Nasıl doğmuştur ?
H.Ş: Pozitif psikolojiden köken alarak hızla gelişen “Pozitif Yönetim” yaklaşımı oldukça yenidir. Bu yaklaşım pozitif psikolojinin çalışma, bulgu ve değerlerinin iş yaşamında uygulanmasıyla oluşmuştur.
İş yaşamında daha çok olumsuzluklara vurgu yapılması ve bu konudaki gereksinimlerin görmezden gelinmesi, yönetim alanında bir uygulama ve anlam eksikliği yaşanmasına yol açmıştır. Yönetim alanındaki çalışmalar, genellikle önleme ve geliştirme değil, güçlüklerle başa çıkma veya sorun çözme odaklıdır. Oysa kişi ve örgütlerin olumlu nitelikleri üzerinde odaklanmak çalışma dünyasına yeni bir bakış açısı getirmiştir.
Pozitif yönetim disiplini iki ana koldan kuramsallaşarak gelişir. Cameron ve arkadaşlarının öncülük ettiği Pozitif Örgütsel Bilim (Posıtıve Organısatıonal Scholarshıp) ve Fred Luthans ve arkadaşlarının öncülük ettiği Pozitif Örgütsel Davranış (Posıtıve Organısatıonal Behavıor) Her türlü pozitif yaklaşımın ortak paydası da pozitif psikolojidir.
Sağlıkta pozitif yönetimde iyimser bakış ve umut hakim. Neden pozitif yönetim? Diğer yönetimlerden farkı nedir?
H.Ş: Pozitif örgüt yaklaşımlarını, geleneksel yaklaşımlardan ayıran en önemli özellik, insan koşullarının en iyi temsillerinin ne olduğunu anlama amacı ve arayışıdır. Özünde mükemmele odaklanma vardır. Sağlıkta pozitif yönetim mükemmeliyeti ve olağanüstü örgütsel verimliliği anlama çalışmalarıdır. Sağlıkta pozitif yönetim sorun odaklı yaklaşımlardan ziyade pozitif örgütsel dinamikleri inceler.
Pozitif yönetim kurumsal zayıflıkları ve negatif olayları göz ardı etmeden güçlere, becerilere ve pozitif kavramlara vurgu yapar. Sağlıkta pozitif yönetimde iyimser bakış ve umut hakimdir. Pozitif yaklaşımlar, pozitifi araştırmayı tercih etseler de, zayıf ve güçlü yönleri birlikte inceleyecek kapsayıcı bir yaklaşım geliştirilmesi gerekliliğine vurgu yapar. Sağlıkta pozitif yönetim sorun odaklı yaklaşımlardan ziyade pozitif örgütsel dinamikleri inceler. Pozitif yönetim çalışanların içsel potansiyelini harekete geçirir.
“Sağlıkta Pozitif Yönetim” dersi dünyada ilk defa Türkiye’de. Kitabınız dünyada sağlık alanında ilk kitap olma özelliği taşıyor ayrıca…
H.Ş: Evet pozitif yönetim yaklaşımlarından sağlık yönetimine uygun olanları bir çatıda topladık ve düzenledik. Bu yönüyle kendi alanında dünyada ilk ve tek kitap olma özelliği taşıyor. Bahçeşehir Üniversitesi “Sağlık Yönetimi” bölümünde “Sağlıkta Pozitif Yönetim” dersini bahar döneminde müfredata ekledik. Bu üniversitemiz için onur verici bir durum. Çünkü bu ders dünyada ilk kez açıldı. Sağlıkta pozitif yönetimin ilk öğrencileriyle eğitimin heyacanı şimdiden benliğimizi sardı bile…
Pozitif yönetim hastaneye canlılık katar. Kurumlara kişilik de vermişsiniz. Adaletli, sağlıklı, dinç örgütler gibi. Bu da enteresan geldi…
H.Ş: Dayanıklı örgütler, dinç örgütler, iyimser örgütler, kenetlenmiş örgütler, sağlıklı örgütler, affedici örgütler ve siyasi olarak becerikli örgütler gibi pozitif niteliklerle kurumlara kişilik verdik. Doğrusu da bu zaten. Çünkü bu her kurum kendine özgü kültürünü yansıtır. Pozitif yaklaşımlar, dikkatleri açgözlülük, bencillik ve ne pahasına olursa olsun kazanmaya odaklı örgütler yerine, onaylama, iş birliği, gelişme, canlılık ve anlamlılık ile tanımlanan örgüt özelliklerine yöneltmiştir. Böylece örgütler daha sağlam ve ilkeli bir muhalefeti barındıran, korkuyla baş edilebilen ve güçlükler karşısında yılmayan kurumlar haline gelebilirler.
Takdir kültüründe yetenekler sivrilir. Kitabınızda “pozitif yönetim çalışanın gizli enerjisini açığa çıkartır” diyorsunuz. Bu nasıl gerçekleşiyor?
H.Ş: Pozitif enerji yaratmak önemli. Çalışanın yeteneğini parlatarak en üst seviyeye çıkarmayı amaçlıyoruz. Zayıf yönlerini de asgari müştereklerde tutsak yeter. Bu sayede işine değer veren mutlu çalışanlar ortaya çıkar. Takdir kültürü pozitif yönetimin en önemli öncüllerinden. Takdir kültürünün hakim olduğu ortamda yetenekler sivrilir ve çalışan bağlılığı artar. Ceza kültürü yetenekleri baskılar. Gallup’un araştırmasına göre güçlü yönlerini işte kullananlar diğerlerine göre işine 6 kat daha fazla bağlıdırlar.
Hal hatır sorma pozitif örgüt oluşturmaya yardımcı
Yaratıcı( inovatif) örgütlerdeki pozitif enerji, yaratıcı gücü tetikler ve harekete geçirir. Mutlu çalışan daha üretkendir. Sağlıkta pozitif yönetim daha ziyade canlandırıcı ve üretken dinamikleri vurgular. Küçük zamanlarda çalışana küçük dokunuşlar yapmak, hal hatır sormak ve güler yüz göstermek pozitif bir örgüt dili yaratmak ve sürdürebilmek çok önemlidir.
Bu yaklaşım bir nevi Poliannacılık mı?
H.Ş: Poliannacılık olaylara her zaman pembe gözlüklerle bakıp olumluya odaklanan bir bakış açısı. Pozitif yönetim ise ampirik olarak bilimsel çalışmalardan temel alan zihinsel bir dönüşüm hareketini temsil eder. Asla negatifi ve olumsuzu yadsımaz. Onu bütünün bir parçası olarak görür. Olumsuzluklardan ders çıkarır ve onlara saplanmadan geleceğe bakar. Zorlukları güçlenmek için yeni fırsatlar ve tecrübeler olarak görür ve kendini en olumlu pozisyonda tutar.
Çoğu hastane sessiz kahramanların sırtında gider. Pozitif yönetim bu sessiz kahramanları görünür kılar. Hastanelerde pozitif yönetim niçin önemlidir?
H.Ş: Hastaneler işlevsel bağımlılığın en üst seviyede olduğu matriks organizasyonlardır. Buradaki ilişkilerin dokusunda stres, havasında kolayca yayılan ve ardışık tepkimelere yol açan kaotik bir süreç vardır. Hastanelerin iş tanımının ötesinde işler yapan, beklentiler ötesinde performans sergileyen çalışanlara ihtiyacı vardır. Bu kişiler diğer iş arkadaşlarına yardımcı olur, ekstra iş yükü için gönüllü olup, gereksiz çatışmalardan kaçınır. Hem işin ruhuna hem de yazılı kural ve talimatlara saygı gösterir. Zaman zaman işten kaynaklanan dayatmaları bile nezaketle karşılar. Çoğu kurum ekstra rolleri sessizce yerine getiren böyle kahramanların sırtında gider aslında. Bu çalışanlar yıllarca sadakatle hizmet ettikleri kurumuyla duygusal bağlılık boyutunda buluşmuşlardır. Varlıklarıyla işler kolaylaşır, sürtüşmeler azalır. Kapıları çalışma arkadaşlarına, hastalara sürekli açıktır. Enerjik, hevesli ve canlıdırlar; kurumun sorunlarıyla ilgilenmekten heyecan duyar ve kapasitesini zorlayarak çalışırlar. Yardımsever, özverili ve toleranslıdırlar. Pozitif yönetim işte bu gizli kahramanları görünür kılan, güçlendiren ve aralarına yenilerini ekleyen yönetim biçimidir. Çalışanı takdir eden, destekleyen, yeteneğini ortaya çıkaran, olumsuzdan ziyade olumlu yönlerine odaklanmış bir disiplinin adıdır.
“Sağlıkta Pozitif Yönetim” kitabınız “Yeni Nesil Sağlık Yöneticileri”nin anayasası olarak da anılıyor. Sağlık yönetimine yeni bir soluk getirmiş gibi görünüyor…
H.Ş: Organizasyonlarda pozitif yönetim felsefesi ve pozitif yönelimli yaklaşımlar aslında son yıllarda yeniden keşfedildi. Bu alan üzerinde araştırma yapılacak, yazılacak, kullanılacak çok şey bulunan henüz potansiyelinin farkına varılmamış bir alan aslında. Bu nedenle sağlık hizmetlerinin doğasına uygun olduğunu gördüğümüz için pozitif yönetim ilkelerini sağlıkta uygulayarak birçok sorunu çözebileceğimiz inancıyla kitabı kaleme aldık. Böylelikle sağlık sistemini daha verimli ve daha etkin kullanma konusunda yeni çözümler getirebilmeyi amaçladık. Hastaneleri ve sağlık hizmetlerinin verildiği diğer kurumları daha güvenli, daha güler yüzlü ve daha mutlu organizasyonlar haline dönüştürebilecek bir yönetim biçimini ortaya koymaya çalıştık. Bu konuda sağlık kurumlarına eğitimler ve danışmanlık da vermeye başladık. Sağlık sektörüne faydalı olacağımıza da inanıyoruz.
