GDS Prof. Dr. Koray Karabekiroğlu, Akademik Akıl’da kaleme aldığı ‘Şarlatanlık Alametleri’ başlıklı yazısında, bilimsel verileri çarpıtarak gerçek tedavi gibi sunanları ‘şarlatan’ olarak tanımlayarak bu kişileri tanımanın yollarını paylaştı. Kanıt olmayan ve asıl tedaviyi engelleyen, hatta tehlike içerebilen yöntemleri/ürünleri ‘gerçek tedavi’ gibi sunan; bilimsel verileri çarpıtan ve kendi çıkarları için kullanan kişiye şarlatan (quackery) denir.
Uyguladıkları, önerdikleri yöntem şüphelidir, mantıksızdır, çürütülmüştür veya gerçekten yetersizdir. Çoğu gerçek olamayacak kadar ‘iyi’ olabilir. İnsanlar “Hiç yan etkisi yok”, “Tamamen doğal” vb. sözlerle aldatılır. Günümüzdeki şarlatanlar sıklıkla bilimsel terminolojiyi de kasıtlı olarak söz aralarına sıkıştırırlar. Genellikle yeterli tedavi sunulamayan klinik durumları (örneğin, kanserler, ağır mental sorunlar, vb.) hedef almayı, ümitleri sömürmeyi tercih ederler. Uygun yaklaşımları da engelleyebilir, zaman ve para tüketirler. Bazı işaretler şarlatanlık olasılığını daha çok akla getirebilir:
Olumlu sonuç aldığını iddia eden birkaç anektodal örnek sunarlar. Birkaç örnek gerçek bile olsa kanıt sağlamaz. Öte yandan, çoğu örnek kurmaca olabilir.
“… için yardımcı olur”, “…’na iyi gelir”, “toksinleri atmanızı sağlar”, “beden direncini arttırır”, “sindirimi düzenler” vb. muğlak ifadeler kullanırlar.
Ünlü bir yüzü, tanınmış bir kişiyi otorite olarak reklamlarda kullanmayı severler.
Genellikle eski çağlara, kadim kültüre atıf yaparlar. Örneğin, “İbn-i Sina da önermişti…”, “Taş devrinde bile kullanılırdı”, “Çin’de bin yıllardır bilinen bir uygulama…”
Sevdikleri sözcükler arasında, “şifa”, “kadim bilgelik”, “atalar”, “deva”, “antitoksik” vb. güçlü, çarpıcı ifadeler vardır.
“Aslında saklanan bir bilgi/uygulama ve kendilerinin ifşa ettiği, ortaya çıkardığı” gibi bir düzmece kullanabilirler.
Önerdiği tedavi ile birlikte bir paket kür/etkin gıda vb. (ör, yurtdışından getirdikleri paket), bir kitap seti vb. önerirler. Yaptıkları bu tedavi paketinin de oldukça ucuza satıldığını, aslında benzerlerinin çok daha pahalı olduğunu söylerler. Bu tedavi genellikle çok sayıda farklı soruna da ‘iyi’ gelir. Örneğin, hem mide yanması, hem baş ağrısı, hem yorgunluk, hem tansiyon, …
Kendilerini ‘uzman’ olarak tanıtırlar. Genellikle önerdikleri yöntemle ilgili alanda yetkin bir uzmanlıkları yoktur. Ör, tütün eksperidir, fitoterapisttir, homeopati uzmanıdır, Ayurvedacıdır, kişisel gelişimcidir, yaşam koçudur, vb.”
medimagazin.com.tr/guncel/tiptaki-sarlatanlari-nasil-taniriz-103809
